Zachowuj się

Tym razem książka o zachowaniu.

Co zrobiłem?

Gdy popełniamy głupoty nie będąc pod wpływem używek trudniej o racjonalizacje. Ale wytłumaczymy się –  myślimy o sobie dobrze, więc żeby uniknąć dysonansu poznawczego, musimy znaleźć wytłumaczenie dla swojego zachowania. “Zasłużyli sobie na to”, “to była wyjątkowa sytuacja”, “byłem potwornie zmęczony” i tym podobne usprawiedliwienia. 

Ale nie tylko o głupoty chodzi. Co kieruje ludźmi którzy poświęcają swoje życie dla innych? Jak wytłumaczymy nasze najlepsze i najgorsze zachowania patrząc na człowieka lupą biologa?

Znowu biola

Biologia z jaką mamy do czynienia w czasie obowiązkowej edukacji szkolnej kojarzy się raczej z wykuwaniem budowy komórki, cytoplazmami, osmozami, mitozami i mejozami.

Nieszczególnie atrakcyjnie. Szkoda że nie ma na świecie więcej takich nauczycieli jak Robert Sapolsky.

Nie z Polski

Czy słyszałeś o nim wcześniej? Sapolsky jest profesorem biologii z Uniwersytetu Stanforda, który poświęcił swoje życie na badanie zachowań różnych gatunków małp i naczelnych, w tym człowieka. Wciąż wykłada na uniwersytecie i wyróżnia się wśród innych umiejętnością przekazywania trudnych pojęć w prosty sposób. Jego wykłady dostępne są na Youtube, miał też swojego TED Talka. Poza badaniami i wykładaniem pisze też książki. Co więcej – również w tym jest dobry… 

Jak napisać dobrą książkę o biologii?

I książka pt. “Behave”, autorstwa Sapolsky’ego, to jedna z najlepszych książek jakie kiedykolwiek czytałem (i to książka o biologii!).

Główną cechą stylu pisania Sapolsky’ego jest to, że nie pisze bezosobowych esejów do szerokiej, nieokreślonej widowni. Czytając każdą stronę “Behave” miałem wrażenie, że siedzi tuż obok na fotelu i opowiada swoim głębokim głosem kolejne elementy ludzkiego zachowania.

Bardzo wysoki stosunek informacja/zdanie – najlepsze jest jednak to, że “Behave” nie traci przy tym lekkości czytania. Sapolsky’emu udało się tutaj odnaleźć Złotego Graala literatury popularnonaukowej – jak łatwo pisać o rzeczach trudnych, jednocześnie nie upraszczając nadmiernie.

Zresztą nawet gdy upraszcza, pisze o tym otwarcie w przypisach. Co uświadamia nam też autor jest z nami szczery i mówi co nam uprościł i żebyśmy byli tego świadomi.

Co w niej napisać?

To tyle jeśli chodzi o to jak “Behave” zostało napisane. A co do samej treści – jest świetnie. Chociaż może to zabrzmieć niewiarygodnie, ale bardzo dużo jest treści które niemalże powodują opad szczęki 🙂
Jest dobrze, jest naprawdę dobrze. Tyle wiedzy, tak ciekawie podanej.

I nie tylko chodzi o ciekawostki w stylu, że więcej testosteronu może w niektórych kulturach oznaczać niekoniecznie większą agresję, ale na przykład… większą uprzejmość.

Przede wszystkim książka ta daje nam piękny obraz czym jest biologia ludzkiej psychiki – jako sieć wzajemnych zależności. Nie fakty oderwane od całości, tylko sieć powiązań ala neurony-hormony-geny-ewolucja-środowisko-etc.

Czym innym jest czytanie kolejnych ciekawostek w “Focusie” i “Wiedzy i życiu”, a czym innym przeczytanie prawie 700-stronicowego dzieła, w którym wszystkie rozdziały są ze sobą wzajemnie powiązane. Niczym “Wojna i Pokój” literatury popularnonaukowej.

Czego się nauczyłem?

Tak więc “Behave” nie da się prosto streścić. To jest książka którą trzeba przeczytać. I to najlepiej od początku do końca: pojęcia wprowadzane w pierwszych rozdziałach są wielokrotnie używane w późniejszych (amygdala, to słowo mi chodziło po głowie przez całą książkę).

A czego można się nauczyć?

• strach jest mocno powiązany z agresją. A strach to głównie obszar naszego mózgu zwany wzgórzem migdałowatym (ang. amygdala)
• cały czas dokonujemy podziału “my” kontra “oni” według różnych kryteriów (rasa, miejsce zamieszkania, religia, płeć) – i robimy to cały czas odruchowo
• najbardziej zaawansowana część mózgu (gdzie logika, planowanie, itp. ma miejsce) jest najmniej determinowana przez geny a najbardziej środowisko.I rozwija się aż do 25-tego roku życia!
• część naszych intuicji moralnych sięga o wiele dalej niż nasze wychowanie i ma podłoże bardziej zwierzęce/genetyczne niż nam się wydaje
• jeśli zakładamy że istnieje coś takiego jak “wolna wola” zakładamy jednocześnie, że w naszej głowie żyje mały człowieczek, który jest tą wolną wolą (to taki wielki skrót wywodu z książki). Więc wolną wolę ciężko bronić, gdy się głębiej nad nią zastanowimy…
• ale jednocześnie musimy żyć tak jakbyśmy mieli wolną wolę… inaczej nie mielibyśmy powodu nikomu za nic dziękować – po prostu stwierdzalibyśmy, że tak musiało się stać 🙂
• nasze opinie i poglądy wygłaszane w danym momencie, które uważamy za twarde, racjonalne, są często efektem tego jak się czujemy, jaki stan psychofizjologiczny mamy w konkretnym momencie – np. słynne badanie mówiące o tym, że głodni sędziowie dają surowsze wyroki. Albo będąc zmęczonymi prezentujemy bardziej konserwatywne poglądy niż gdy jesteśmy wypoczęci
• ocena moralna jest zaskakująco połączona ze zmysłowym odbiorem świata – np. nieprzyjemny zapach/smak aktywuje te same obszary mózgu co oburzenie/zniesmaczenie moralne
• nasze geny oraz nasze zachowanie drastycznie zależą od środowiska/wychowania. Genetyczna większa skłonność do alkoholizmu nie będzie miała znaczenia jeśli będziemy wychowywać się w kulturze która totalnie zakazuje alkoholu
• bardzo dużo w biologii i naszym zachowaniu zależy od kontekstu. “Dobre” zachowanie może być różnie rozumiane i interpretowane.Tak więc kontekst, kontekst, kontekst….

I tysiące innych rzeczy których nauczycie się z tego tytułu.Nie da się streścić wszystkiego i spokojnie mogę powiedzieć, że 10$ za tę książkę to bardzo dobra inwestycja. Zaczniecie widzieć o wiele więcej patrząc na nasze zwykłe codzienne zachowania.

W końcu tak wiele dzieje się w naszym wewnętrznym biologicznym wszechświecie, z czego kompletnie nie zdajemy sobie sprawy.